APRS AĞI KULLANIMI İÇİN DİJİTAL AKTARICI KURULUMU ÜZERİNE DÜŞÜNCELER
1. DONANIM
1.1 Cihaz
Ana omurga sayısal aktarıcılarda kullanılacak olan her cihazın yüksek çalışma çevrimi sebebiyle ağır çalışma şartlarına dayanıklı, elektrik kesintilerine karşı akü ile yedeklenebilen, giriş filtreleri yüksek Q faktörünü haiz bir cihaz olması beklenmektedir. Cihaz 24 saat %40 duty-cycle ile net 25W çıkış gücü verebilmeli, alıcısı 0.25uV 'da 20dB SINAD sağlayabilmelidir. Bugüne kadarki kurulumlarımızdan edindiğimiz tecrübe, bu konudaki en uygun alternatifin akü yedeklemesi ve beslemesi de üzerinde mevcut olan, alt band VHF ASELSAN 4831 masa tipi cihaz olduğunu göstermiştir. Sırasıyla YM1BKC, YM1TKR, YM3BUR, YM3BAL, YM2IMT, YM2BOL 'da bu cihazlar çalışmaktadır. Bu cihaz, giriş katı doğru ayarlandığında yüksek güçlü TRT vericilerinin bulunduğu binalarda dahi harikalar yaratabilmektedir. Tercih sıralaması kademeli olarak sentezörlü Aselsan 4831, 4831R (çıkış gücü düşük!!), kristalli Aselsan 4231 (masa tipi,beslemeli), 4224 (araç tipi ) şeklindedir. YM3MAN Manisa ve YM2SIV Sivrihisar'da GM300 (18W) ; YM2ANK Ankara'da 4822 (18W), YM4ANT Antalya ve YM3CNK Çanakkale'de Aselsan 4224 (22W), YM1IST Istanbul'da Kristalli BOSCH (5W) denenmekte olup; GM300, Bosch ve 4822 için henüz güvenirlik ve dayanıklılık anlamında yeterli olumlu tecrübe edindiğimizi söyleyemeyiz.
1.2 Anten
Yüksek rakımlı TRT vericilerinde rastlanılan ağır hava şartları gözönüne alındığında, mekanik sağlamlık (buzlanma ve rüzgar!), uygun band genişliği (buzlanma durumunda anten karakteristiği değişmektedir!) ve pattern (min -40° elevasyon) anlamında kullanmaya uygun antenin müstakil bir direğin tepesine konulacak alt VHF band Celwave 0dBd BA1012 olduğu gözlemlenmiştir. Halen YM1TKR, YM3BUR, YM3CNK, YM2IMT, YM2SIV, YM2ANK ve YM4ANT' de bu anten kullanılmaktadır. YM2ESK ve YM2BOL 'da test amacıyla Diamond VX-30 ( bu anten de radyalsiz, dual-band 1.3m boyunda gayet sağlam görünüşlü 0dBd bir antendir, ancak 2009 kışında Bolu'daki anten kullanım dışı kalmıştır ) , YM4ISP 'de ise başaşağı montajlı 0dBd Nagoya BA-6100 dualband anten kullanılmaktadır. APRS kapsama alanı ve işletme güvenirliği bağlamında yüksek rakımda yüksek kazançlı anten ( = boyutları büyük, ışıma örüntüsü yatayda dar açılı olan anten) kullanımından kaçınmak gerektiğini düşünülmektedir.
1.3 Kablo
Standart kablomuz iki ucu N-dişi konnektörlü 1/2" Heliax kablodur (25 ila 50m). Bu kablo, cihaza bir ucu N-erkek , diğer ucu PL-259 (Teflon izolasyonlu UHF erkek) konnektörlü, antene ise iki ucu N-erkek konnektörlü LMR400 ya da eşdeğer karakteristiğe sahip düşük kayıplı 1'er metrelik ara kabloyla (patch) bağlanır. Anten tarafındaki kablolar mutlak surette tek damarlı izole 2,5mm2 'lik bakır kablo iki kat şekil verilerek yapılacak bağlarla taşıyıcı boruya bağlanmalı, konnektörlerin üzerleri su akış yönünün tersine doğrultuda sarılacak eriyen bant ile izole edilmelidir. Piyasada bulunan RG213, RG214 kabloların kaliteleri çok şüpheli olduğundan bu kabloların ara bağlantı için kullanımından kaçınılmalıdır. Eğer imkan var ise Aircell-7 (orijinal konnektörleriyle) alternatif olarak ara kablolamada kullanılabilir.
1.4 Akü
Yedekleme aküsü olarak derin deşarj (deep-cycle) özelliğini haiz az bakımlı marin tip akü ya da UPS sistemlerinde kullanılan jel tipi stasyoner akü tercih edilmelidir. Araç tipi start aküsü kullanımından kaçınılmalıdır. Mutlu Akü LS5-90M (90Ah) ya da D3-125M (125Ah) kullanılabilir. Kullanılan telsiz cihazlarında aşırı deşarj koruması yoksa ( 4831'lerde yok!!! ) , cihaz ile akü arasına aşırı deşarj koruma devresi konulması akü ömrü anlamında tercih sebebidir.
1.5 TNC
Geniş sıcaklık aralığında (-20...+80° C) çalışabilecek şekilde imal edilmiş (IC, kondansatör ve trimpotlar!!) , özellikle RAM ve EPROM 'u mümkün olduğunca, yoğun RF radyasyona ve yüklü iyon bombardımanına karşı korumalı; ( rakım arttıkça, birim alana isabet eden güneş kaynaklı yüklü proton ışıması ihtimali arttığından hertürlü CMOS entegre devrede latch-up riski artmakta, RAM, EPROM, EEPROM ve Flash-EPROM içeriğinde bozulmalar meydana gelebilmektedir ) bu imalat kriterlerine ek olarak bağımsız reset devresine sahip (örneğin her 24 saatte bir), güncel APRS kullanım şemalarıyla uyumlu yazılım çalıştırabilecek , ses giriş-çıkışı RF kaçaklarına karşı filtrelenmiş, modülasyon kaynağı temiz ( TCM3105 ya da MX614 modem entegresi kullanan) bir TNC kullanımı APRS digi kurulumu için uygundur. Modifiye edilmiş TNC2Q ya da ek kartı ile birlikte TNC-X digilerde kullanmaya uygun güncel cihazlardır. PWM ya da ayrık D/A çevirici yöntemiyle modülasyon üreten bir TNC, digi kullanımı için uygun değildir. Zira digi ana taşıyıcıdır ve havaya verdiği modülasyonun temiz ve her şart altında çözülebilecek kalitede olması gerekir. Ayrık D/A çevirici ya da PWM yöntemiyle çalışan TNC'lerin modülasyonu yüksek miktarda harmonik içermekte, alıcı tarafındaki distorsiyon özellikle hareket halindeki araçlarda QSB ile birlikte güvenilir şekilde çift yönlü haberleşmeyi mümkün kılacak SINAD değerlerine ulaşmayı imkansız hale getirmektedir. Bu yüzden hahsi geçen bu tip TNC'ler sadece modülasyonları mikrofon girişinden cihaza verilmek kaydıyla pasif Tracker olarak araçlarda kullanmaya uygundur.
1.6 Elektrik Tesisatı
Tesisatın, ana dağıtım panosundan, bağımsız sigorta ve parafudr ile techiz edilerek cihaz kullanımına tahsis edilmesi, jeneratör yedeklemesi olması tercih edilmelidir. Son bağlantı noktasında cihaz ile priz arasına yüksek gerilim sıçramalarına karşı gaz deşarj tüplü ve varistörlü priz tipi yüksek gerilim koruma düzeneği kullanılmasının yararlı olduğu düşünülmektedir.
1.7 Şarj Cihazı - Besleme
Besleme ve akü yedeklemesi içermeyen telsiz cihazlarının sayısal aktarıcı kurulumunda kullanılması durumunda besleme ya da akü şarj cihazı kullanımı gerekli olmaktadır. Bu tarz kullanımlarda kaliteli bir anahtarlamalı tip besleme kullanılması uygun olacaktır. Akü yedeklemesi yapılması jeneratör yedeği olan kurulum mekanlarında bile her zaman tercih sebebidir ve bu durumda mutlaka uygun bir akü şarj cihazı ile aşırı deşarj koruma devresinin birlikte kullanılması tavsiye edilir. Mutlaka priz tipi yüksek gerilim koruma devresi ile kullanılmak kaydıyla akü şarj cihazı olarak Meanwell ESC-240-13.5 , besleme olarak Meanwell ESP-240-13.5 kullanıma uygun, denenmiş cihazlardır.
1.8 Kurulum Yeri ve Direk Seçimi
Sayısal aktarıcı kurulumu için yer seçiminde öncelikle en az atlamayla güvenilir bir internet geçiş noktasına (I-Gate) ulaşma ve azami kapsama alanı sağlama kıstasları gözönüne alınmalıdır. Kurulacak her sayısal aktarıcı en az iki farklı yönde sayısal aktarıcıya 100 - 130km mesafede olmalı; mümkünse müstakil bir direğin üstünde , çepeçevre yayın örüntüsüne sahip olmalıdır. Metal ya da beton direklerde yan yüzeye montaj, nihayetinde yönlü bir örüntüye sebep olacağından bu tip yerlerde kurulacak antenin en az bir aktarıcıyı en iyi duyacak şekilde konumlandırılması; mümkünse bu tip kurulumlarda iki elemanlı kapalı dipollü yagi tip anten kullanılması gerekmektedir.
2. AKTARICI YAZILIMI ve DEĞİŞKENLERİN AYARI
2.1 Yazılım
Gerekli ve yeterli tüm değişkenlerin ayarlanabilmesi açısından esneklik sağlayan, ücretsiz ve stabil yegane yazılım TNC2 klonu tüm TNC'lerde çalışabilen UI-DIGI 1.9B3 sürümüdür. YM7TRB hariç tüm APRS sayısal aktarıcılarımızda bu yazılım çalışmaktadır. Alternatif olarak TNC-X üzerine eklenmek yoluyla kullanılabilen görece uygun fiyatlı X-Digi ek kartında gelen yazılım da gerekli asgari değişkenleri içerdiğinden kullanılması düşünülebilecek yazılımlardan biridir. YM7TRB sayısal aktarıcısında bu düzenek denenmektedir. Yazılımın sayısal aktarıcı sisteminin telemetri bilgilerini (Akü voltajı, SWR, Anlık çıkış gücü, Yıldırım koruması aktifliği, Şebeke gerilimi aktifliği v.s. ) ya da gerektiğinde sisteme dışarıdan bağlanacak ek bir rasat sisteminin (hava durumu v.s.) verilerini de aktarabilmeye müsait olması arzu edilen bir özelliktir.
2.2 Değişkenlerin Ayarı
APRS sayısal aktarıcılarında kullanmakta olduğumuz kip, IARU 2008 toplantısında kabul edilen şekliyle Avrupa'daki tüm ülkelerde kullanımı önerilen, geriye doğru izlenebilen, sınırlandırılmış yeni WIDEn-N kipidir. RELAY, WIDE, TRACE genel aktarma yollları bu kipte desteklenmemektedir. Bir APRS sayısal aktarıcısı toplam 3 atlamadan fazlasına izin vermeyecek şekilde WIDEn-N genel aktarma yoluna kendi çağrı işaretini ekleyerek TRACE algoritmasıyla cevap vermek durumundadır. Buna ek olarak deprem rasat bilgilerinin APRS sayısal aktarıcılarımızdan taşınabilmesine imkan tanıyan, TA kullanımına özgü QUAKEn-N genel aktarma yolunu da FLOODING algoritmasıyla birlikte kullanmaktayız. Sayısal aktarıcılarımız, kapsama alanı dahilinde kullanıcıların ulaşabilecekleri yerel ses aktarıcılarını ( röle ), konumları ve frekanslarıyla birlikte 10 dakikada bir LOCAL ; kendi konumunu ise her 20 dakikada bir WIDE3-3 genel aktarma yollarıyla bildirmek durumundadır.
Özel durum olarak sınır bölgelerimizden yurtiçi APRS ağımıza giren trafiğin en aza indirilebilmesi amacıyla "Sınır Bölgesi Sayısal Aktarıcı" düzeniyle kendimize özgü APRS aktarıcıları da kullanmaktayız. Bu aktarıcılar sadece WIDE1-1 ve QUAKEn-N genel aktarma yolunu haiz durum bilgilerini sonraki aktarıcılara iletmekte; diğer tüm durum bilgilerini (WIDEn-N kipi ile gelenleri) sadece kendi aktararak sonlandırmakta olup, IARU 2008 önerisiyle uyumlu çalışmaktadır. Şu aşamada sadece YM1TKR sayısal aktarıcısı bu düzende çalışmaktadır.
Bu sebeple SADECE DURUM BİLDİRİMİ için ,
tüm sabit istasyonların ( sayısal aktarıcılar dahil ) genel aktarma yolu olarak en fazla WIDE3-3 , tercihan WIDE2-2
araçlı kullanıcıların ise tercihan WIDE1-1,WIDE2-2 en fazla WIDE1-1,WIDE3-3 kullanmasını önermekteyiz. Bunun haricindeki parametrelemeler istenmeyen durumlar olup, bu kullanım parametrelerinde ısrar eden ya da gereğinden sık durum bildirimi gönderen istasyonların aktarıcılarda kara listeye alınma seçeneği herdaim mevcuttur.
YAZAR
TA1DF
Hüseyin ODABAŞ
adresine e-posta gönderebilirsiniz.